Operatie Watertoren

Datum publicatie: juni 2017

Turnhout toen...

Rita Dries en Gil Tack

Wij, mensen van vandaag, kunnen ons moeilijk voorstellen wat het betekent om drinkwater te moeten halen in een put of uit een beek. Nochtans was dit tot aan het begin van de 20ste eeuw voor onze Turnhoutse voorouders een dagelijks karwei. Zij haalden hun water uit één van de vele gemeenschappelijke waterputten en vanaf de 18de eeuw aan één van de publieke stadspompen. De kans op vervuiling of besmetting van het drinkwater was in die tijd zeer reëel, omdat Turnhout geen riolen had. Vervuild water werd gedumpt in bezinkputten of afgevoerd via de vele beekjes die door het stadscentrum liepen. Vandaar dat het stadsbestuur streng toezag op het proper houden van straten en waterlopen door de omwonenden. Een gekend voorbeeld hiervan is het Bezemklokje dat geluid werd om mensen aan te sporen hun goot te keren.

Het middeleeuwse systeem van aanvoer en afvoer via putten en beken werkte goed tot de grote bevolkingsaangroei en de opkomst van de papierverwerkende industrie in de 19de eeuw. De fabrieken, gevestigd in het midden van de stad, loosden verfstoffen en afvalwater in het netwerk van beekjes. Er kwamen klachten van burgers die niet alleen last hadden van stank, maar ook vreesden voor hun drinkwater. In een petitie vroegen bijna 700 Turnhoutenaren in oktober 1889 de aanleg van moderne riolen. In mei van datzelfde jaar kloeg het gemeentebestuur van Gierle over de vervuiling van de Aa door Turnhoutse fabrieken en blekerijen waardoor de visch sterft en het water onbruikbaar wordt voor menschen en dieren.

Vanaf 1886 overlegde de gemeenteraad over grootschalige ‘gezondheids- en verfraaiingswerken’. Dit omvatte de bouw van riolen, de aanleg van nieuwe stoepen, het heraanleggen van de Grote Markt én het voorzien in een eigen waterleiding. In 1902 startte men met de bouw van de Turnhoutse watertoren naar een ontwerp van stadsarchitect H. Vandenplas. Onze watertoren was, na die van de stad Antwerpen, de allereerste in de hele provincie en is net als alle volgende watertorens die gebouwd werden, uniek. De toren, die 34 meter hoog is, bestaat uit een schacht en een kuip. De schacht meet 22 meter en daarop staat een metalen kuip van 6 meter hoog die net iets breder is dan de schacht zodat er een lichte overkapping is. De ganse toren werd ommanteld met een bakstenen metselwerk wat uitzonderlijk is want doorgaans liet men de kuip onbekleed. Hoog boven op de schacht hangt het Turnhoutse wapensschild gebeeldhouwd door Napoleon Daems. De capaciteit van de toren werd zo berekend dat er voldoende watervoorraad was om gedurende één nacht aan het verbruik te kunnen voldoen. 

Binnenzicht van de Watertoren in 2012. (Foto Marc Cornelis)

Op 19 april 1904 werd de watertoren plechtig ingehuldigd door kroonprins Albert en prinses Elisabeth, zoals vermeld staat op de gevelsteen links van de inkom. In 1987 werd de toren door de Vlaamse Gemeenschap beschermd als monument omwille van zijn industrieelarcheologische waarde. In 1992 werd de toren, het kopstuk en de dakconstructie, grondig gerestaureerd. Ondertussen is de watertoren privé-eigendom geworden en niet langer als dusdanig in gebruik.

Turnhout vandaag …

Op 22 oktober 2013 ging de Turnhoutse watertoren onder de hamer! De watermaatschappij wilde er van af en de stad Turnhout was niet geïnteresseerd. Roger Verreet, gedelegeerd bestuurder van de naamloze vennootschap Loutsa kocht het gebouw voor 220.000 euro. Hij wou niet bekend maken wat zijn plannen met dit historische gebouw precies inhouden en koopt het naar eigen zeggen uit nostalgie. Vele Turnhoutenaren vonden de verkoop een spijtige zaak … was het niet in het feestjaar 2012 dat de watertoren door onze stad als publiekstrekker ingezet werd? Liefde is blijkbaar vergankelijk! Voor ons, Bezemklokkers, was deze onmin mogelijk eens zo erg! Wij die het koesteren en bewaren van ons cultureel erfgoed hoog in het vaandel voeren denken dat de stad hier een grote vergissing beging. Het verleden heeft ons geleerd dat de stad Turnhout alles behalve zorgzaam omgaat met zijn monumenten en daarom alleen al is het lovenswaardig dat burgers het heft zelf in handen nemen! Het Bezemklokje wenst de nieuwe eigenaars alle succes en kijkt vol spanning uit naar de nieuwe bestemming van dit stukje Turnhouts erfgoed. 

Walter van den Broeck was een van de velen die een kijkje kwam nemen tijdens de opendeurdagen voor de verkoop van de Watertoren in 2012. (Foto Marc Cornelis) 

Wat een volk tijdens de openbare verkoop van de Watertoren in café Sint-Pieter op de Grote Markt in Turnhout! (Foto Marc Cornelis)

Bibliografie

Object van de maand, juni 2011, nr.45, uitgave Stadsarchief Turnhout - Tram 41.

De watertoren, blikvanger in ons landschap, folder uitgegeven door PIDPA.

http://www.gva.be/cnt/aid1476713/zakenman-koopt-watertoren-voor-220-000-euro